Efekt cieplarniany jest to zjawisko podwyższenia temperatury planety powodowane obecnością gazów cieplarnianych w atmosferze. Zmiany powodujące wzrost roli efektu cieplarnianego są jedną z przyczyn globalnego ocieplenia.
Efekt cieplarniany (naturalny), jest zjawiskiem korzystnym dla kształtowania warunków życia na Ziemi. Szacuje się, że podnosi on temperaturę powierzchni o 33°C. Średnia temperatura naszej planety wynosi 15°C. Gdyby efekt cieplarniany nie występował, przeciętna temperatura Ziemi wynosiłaby ok. –18°C. Taką temperaturę miała Ziemia-Śnieżka około 750 milionów lat temu.
Zjawisko efektu cieplarnianego analizował już i nazwał Francuz Joseph Fourier w roku 1824, a jego wyjaśnienie opiera się na pracach Irlandczyka Johna Tyndalla, który już w 1859 zmierzył, jak niektóre gazy (między innymi dwutlenek węgla i para wodna) zatrzymują promieniowanie podczerwone. To był pierwszy doświadczalny dowód działania gazów cieplarnianych. Później, pod koniec XIX stulecia, szwedzki naukowiec Svante Arrhenius obliczył związek pomiędzy koncentracją gazów cieplarnianych w atmosferze, a temperaturą przy powierzchni Ziemi.
Dla klimatu, a także dla życia na Ziemi, bardzo ważną cechą atmosfery jest to, że jest ona niemal przezroczysta dla promieniowania krótkofalowego (wyjątek stanowi ozon, który pochłania te fale) i widzialnego oraz niemal nieprzezroczysta dla promieniowania termicznego (podczerwonego) w długościach fal wypromieniowywanych przez powierzchnię Ziemi i warstwy chmur (źródło).
Rysunek. Uproszczony bilans energetyczny Ziemi (na podstawie pracy J.T. Kiehl i Kevin E. Trenberth (1997)
Porównując ilość energii docierającej do Ziemi od Słońca i energii uciekającej z naszej planety w kosmos, widzimy, że ilość promieniowania opuszczającego atmosferę zmniejsza się w miarę przybywania w niej gry hazar dowe za darmo dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych. W związku z tym, że promieniowanie mierzone jest w podziale na różne długości fal, możemy również zaobserwować, że atmosfera nie przepuszcza tych długości fal, które absorbują gazy cieplarniane (John Harries, 2013) (Jennifer Griggs i John Harries, 2004) (Claudine Chen i in., 2007).
Tak więc, istnienie efektu cieplarnianego jest zupełnie naturalne. To, co stanowi problem, to wzmacnianie tego mechanizmu przez pompowanie do atmosfery gazów cieplarnianych pochodzenia antropogenicznego. Wzmocnienie efektu cieplarnianego może podnieść średnią temperaturę powierzchni naszej planety o kilka stopni do końca stulecia. Czułość klimatu średnio wynosi, zgodnie z V Raportem IPCC, 3 stopnie Celsjusza (Dana Nuccitelli, 2013).
Energia otrzymywana przez powierzchnię Ziemi rośnie z 236 do 236 + 4 W /m2. Energia ta musi być wypromieniowana, a ponieważ trzeba jej wypromieniować więcej, wzrośnie temperatura.