Na pozór lato w Polsce nie odbiega od normy, ale to tylko złudzenie. Świat się ociepla — i to w sposób niezaprzeczalny. Na półkuli północnej zmieniły się typy cyrkulacji atmosferycznych. Raz napływa do nas powietrze z południa, raz z północy — i to właśnie ta naprzemienność rządzi teraz pogodą. Ale globalny klimat, mimo tych huśtawek, nie zatrzymuje się w marszu ku ociepleniu.
Ociepla się wszystko na Ziemi. Od dna oceanów po tropopauzę w troposferze na granicy stratosfery. Ocieplają się gleby i wzmagają parowanie (ewaporację) wód gruntowych. Ocieplają się nawet rośliny i wzmacniają parowanie (transpirację) z ich liści. Ocieplają się lodowce w górach oraz na Antarktydzie i Grenlandii i intensywnie roztapiają lód. Tak samo topi się w Antarktyce i Arktyce lód morski, dzięki gromadzonej energii cieplnej na planecie. W szczególności najsilniej ocieplony regionem na Ziemi jest Arktyka. I to ona przynosi sporo zamieszania pogodowo-klimatycznego.
–
Nowe dominujące kierunki: południe i północ
To jest złudzenie, że niby lato jest teraz w normie – relatywnie, na obszarze Polski. Świat się potencjalnie ogrzewa. Zapewne rok 2025 będzie drugim, a przynajmniej trzecim najcieplejszym w historii pomiarów (Copernicus, 2025). W tej chwili, gdy świat średnio jest ocieplony o około 1,3 stopnia Celsjusza w stosunku do okresu przedprzemysłowego (IPCC, 2023), najczęstsze na półkuli północnej są cyrkulacje powietrza płynące naprzemiennie z południa (gdy jest bardzo ciepło i często bardzo sucho) i z północy (gdy jest chłodniej i raczej bardziej wilgotno).
To naprzemienność tych dwóch obecnie dominujących cyrkulacji atmosferycznych zepchnęła na margines cyrkulację zachodnią (gdy jest umiarkowanie ciepło i wilgotno) i wschodnią (gdy jest dość gorąco i sucho). Te dwie cyrkulacje dominowały jeszcze w ostatniej dekadzie XX wieku, a nawet były widoczne w pierwszej dekadzie XXI wieku (Overland & Wang, 2018). To się jednak wyraźnie zaczęło zmieniać w drugiej dekadzie. Cyrkulacja południowa i północna zaczęły przewodzić – a teraz, w trzeciej dekadzie, dominują jeszcze wyraźniej. I na naszych szerokościach mamy naprzemiennie raz gorąco, raz chłód (Mann et al., 2022).
–
Dlaczego jet stream słabnie i pogoda wariuje?
Wszystko w dużej mierze zależy też od faz oscylacji oceanicznych (np. Północnoatlantyckiej czy Arktycznej – czy jest faza dodatnia, czy ujemna), a także od układu wyżów i niżów, polarnego prądu strumieniowego oraz – w okresie późnojesienno-zimowo-wczesnowiosennym – od wiru polarnego (Francis & Vavrus, 2015; Cohen et al., 2020).
–
Rys. Sezonowe szeregi czasowe wzmocnienia Arktyki. Różnice w anomaliach temperatury 1000 hPa (w stosunku do średniej z lat 1948–2013, °C pomiędzy Arktyką (70–90°N) a średnimi szerokościami geograficznymi (30–60°N). Źródło Francis J. A. & Vavrus S. J. , 2015 / CC BY 4.0
–
Cyrkulacja południowa i północna często przynoszą tzw. blokady wyżowe. Polarny prąd strumieniowy wówczas płynie leniwie – nie tak szybko jak podczas cyrkulacji zachodniej czy wschodniej. A czemu tak się dzieje? Kluczowa sprawa: podczas cyrkulacji zachodniej i wschodniej gradient (różnica) temperatury jest wyższy niż podczas cyrkulacji południowej i północnej. Dzieje się tak dlatego, że np. w latach 90. Arktyka była znacznie chłodniejsza niż teraz, w trzeciej dekadzie XXI wieku (Rantanen et al., 2022).
–
Skutki: huśtawka pogodowa i nasilające się ekstrema
To jest kluczowe w zrozumieniu, dlaczego tak wariuje dziś pogoda i dlaczego podczas cyrkulacji południowej utrwalają się długotrwałe okresy upałów i suszy (z częstymi pożarami), a podczas cyrkulacji północnej – długotrwałe okresy chłodów i częstych opadów deszczu (nierzadko nawalnych, ze względu na wysoką zawartość pary wodnej w cieplejszym klimacie), skutkujących coraz częstszymi powodziami, nieraz wręcz katastroficznymi (IPCC, 2023; Mann et al., 2022).
–
Literatura:
Cohen, J., Zhang, X., Francis, J. A., Jung, T., Kwok, R., Overland, J. E., … & Yoon, J. (2020). Divergent consensuses on Arctic amplification influence on midlatitude severe winter weather. Nature Climate Change, 10, 20–29. https://doi.org/10.1038/s41558-019-0662-y
Copernicus (2025). Monthly Climate Bulletin – July 2025. Copernicus Climate Change Service (C3S). https://climate.copernicus.eu
Francis, J. A., & Vavrus, S. J. (2015). Evidence for a wavier jet stream in response to rapid Arctic warming. Environmental Research Letters, 10(1), 014005. https://doi.org/10.1088/1748-9326/10/1/014005
IPCC (2023). Sixth Assessment Report (AR6), Synthesis Report. Intergovernmental Panel on Climate Change. https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/
Mann, M. E., Rahmstorf, S., Kornhuber, K., Steinman, B. A., Coumou, D., & Pountney, R. (2022). Fundamental planetary boundaries for jet stream dynamics. PNAS, 119(47), e2209619119. https://doi.org/10.1073/pnas.2209619119
Overland, J. E., & Wang, M. (2018). Resolving future Arctic–midlatitude weather connections. Earth’s Future, 6(3), 349–358. https://doi.org/10.1002/2017EF000683
Rantanen, M., Karpechko, A. Y., Lipponen, A., et al. (2022). The Arctic has warmed nearly four times faster than the globe since 1979. Communications Earth & Environment, 3, 168. https://doi.org/10.1038/s43247-022-00498-3